Menu

Trigonometrical Compound Angles

Contents hide

1.त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Trigonometrical Compound Angles),संयुक्त कोणों के त्रिकोणमितीय अनुपात (Trigonometrical Ratios of Compound Angles):

त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Trigonometrical Compound Angles) के इस आर्टिकल में कुछ विशिष्ट त्रिकोणमितीय कोणों पर आधारित सवालों को हल करके समझने का प्रयास करेंगे।
आपको यह जानकारी रोचक व ज्ञानवर्धक लगे तो अपने मित्रों के साथ इस गणित के आर्टिकल को शेयर करें।यदि आप इस वेबसाइट पर पहली बार आए हैं तो वेबसाइट को फॉलो करें और ईमेल सब्सक्रिप्शन को भी फॉलो करें।जिससे नए आर्टिकल का नोटिफिकेशन आपको मिल सके।यदि आर्टिकल पसन्द आए तो अपने मित्रों के साथ शेयर और लाईक करें जिससे वे भी लाभ उठाए।आपकी कोई समस्या हो या कोई सुझाव देना चाहते हैं तो कमेंट करके बताएं।इस आर्टिकल को पूरा पढ़ें।

Also Read This Article:- Mathematical Reasoning in Class 11

2.त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण पर आधारित उदाहरण (Examples Based on Trigonometrical Compound Angles):

Example:1.निम्नलिखित के मान ज्ञात कीजिएः
Example:1(i). \sin 105^\circ
Solution: \sin 105^\circ = \sin(90^\circ + 15^\circ) = \cos 15^\circ \\ = \cos(45^\circ - 30^\circ) \\ = \cos 45^\circ \cos 30^\circ + \sin 45^\circ \sin 30^\circ \\ = \frac{1}{\sqrt{2}} \cdot \frac{\sqrt{3}}{2} + \frac{1}{\sqrt{2}} \cdot \frac{1}{2} \\ = \frac{\sqrt{3} + 1}{2\sqrt{2}} \\ \Rightarrow \sin 105^\circ = \frac{\sqrt{3} + 1}{2\sqrt{2}}
Example:1(ii). \cos 105^\circ
Solution: \cos 105^\circ = \cos(90^\circ + 15^\circ) = -\sin 15^\circ \\ = -\sin(45^\circ - 30^\circ) \\ = -\left( \sin 45^\circ \cos 30^\circ - \cos 45^\circ \sin 30^\circ \right) \\ = -\left( \frac{1}{\sqrt{2}} \cdot \frac{\sqrt{3}}{2} - \frac{1}{\sqrt{2}} \cdot \frac{1}{2} \right) \\ = -\left( \frac{\sqrt{3} - 1}{2\sqrt{2}} \right) \\ \Rightarrow \cos 105^\circ = -\frac{\sqrt{3} - 1}{2\sqrt{2}}
Example:2.निम्नलिखित के मान ज्ञात कीजिएः
Example:2(i). \sin 22^\circ \cos 38^\circ + \cos 22^\circ \sin 38^\circ
Solution: \sin 22^\circ \cos 38^\circ + \cos 22^\circ \sin 38^\circ = \sin(22^\circ + 38^\circ) \\ = \sin 60^\circ \\ = \frac{\sqrt{3}}{2}
Example:2(ii). \sin 62^{\circ} \sin 17^{\circ}+\cos 62^{\circ} \cos 17^{\circ}
Solution: \sin 62^{\circ} \sin 17^{\circ}+\cos 62^{\circ} \cdot \cos 17^{\circ} \\ =\cos \left(62^{\circ}-17^{\circ}\right)=\cos 45^{\circ}=\frac{1}{\sqrt{2}}
Example:3.यदि A एवं B न्यूनकोण हो एवं \sin A = \frac{4}{5} और \cos B = \frac{12}{13} हो तो निम्न के मान ज्ञात कीजिए:
Example:3(i). \sin(A + B)
Solution: \sin A = \frac{4}{5} \Rightarrow \cos A = \sqrt{1 - \sin^2 A} \\ = \sqrt{1 - \left( \frac{4}{5} \right)^2} = \sqrt{1 - \frac{16}{25}} \\ = \sqrt{\frac{25 - 16}{25}} = \sqrt{\frac{9}{25}} = \frac{3}{5} \\ \cos B = \frac{12}{13} \Rightarrow \sin B = \sqrt{1 - \cos^2 B} \\ = \sqrt{1 - \left( \frac{12}{13} \right)^2} = \sqrt{1 - \frac{144}{169}} \\ = \sqrt{\frac{169 - 144}{169}} = \sqrt{\frac{25}{169}} = \frac{5}{13} \\ \sin(A + B) = \sin A \cos B + \cos A \sin B \\ = \frac{4}{5} \cdot \frac{12}{13} + \frac{3}{5} \cdot \frac{5}{13} \\ = \frac{48}{65} + \frac{15}{65} = \frac{63}{65} \\ \Rightarrow \sin(A + B) = \frac{63}{65}
Example:3(ii). \cos(A - B)
Solution: \cos(A - B) \\ \cos(A - B) = \cos A \cos B + \sin A \sin B \\ = \frac{3}{5} \times \frac{12}{13} + \frac{4}{5} \times \frac{5}{13} = \frac{36 + 20}{65} = \frac{56}{65}
Example4.यदि \sin A = \frac{1}{\sqrt{5}} और \sin B = \frac{1}{\sqrt{10}} हो तो सिद्ध कीजिए कि A + B = \frac{\pi}{4}
Solution: \sin A = \frac{1}{\sqrt{5}} \Rightarrow \cos A = \sqrt{1 - \sin^2 A} \\= \sqrt{1 - \left(\frac{1}{\sqrt{5}}\right)^2} \\ = \sqrt{1 - \frac{1}{5}} \\ = \sqrt{\frac{5 - 1}{5}} \\ =\sqrt{\frac{4}{5}} = \frac{\sqrt{4}}{\sqrt{5}} = \frac{2}{\sqrt{5}} \\ \sin B = \frac{1}{\sqrt{10}} \Rightarrow \cos B = \sqrt{1 - \sin^2 B} \\= \sqrt{1 - \left(\frac{1}{\sqrt{10}}\right)^2} \\ = \sqrt{1 - \frac{1}{10}} \\ = \sqrt{\frac{10 - 1}{10}} = \sqrt{\frac{9}{10}} = \frac{\sqrt{9}}{\sqrt{10}} = \frac{3}{\sqrt{10}} \\ \sin(A + B) = \sin A \cos B + \cos A \sin B \\ = \frac{1}{\sqrt{5}} \cdot \frac{3}{\sqrt{10}} + \frac{2}{\sqrt{5}} \cdot \frac{1}{\sqrt{10}}\\= \frac{3}{\sqrt{50}} + \frac{2}{\sqrt{50}} \\= \frac{3 + 2}{\sqrt{50}} = \frac{5}{\sqrt{50}} \\ = \frac{5}{\sqrt{25 \times 2}} = \frac{5}{5\sqrt{2}} = \frac{1}{\sqrt{2}} \\ \Rightarrow \sin(A + B) = \frac{1}{\sqrt{2}} \\ \sin (A+B)=\sin \frac{\pi}{4} \\ \Rightarrow A+B =\frac{\pi}{4}

सिद्ध कीजिए [प्रश्न 5 से 9]
Example:5. \cos 15^{\circ}-\sin 15^{\circ}=\frac{1}{\sqrt{2}}
Solution: \cos 15^{\circ}-\sin 15^{\circ}=\frac{1}{\sqrt{2}} \\ \text { L.H.S. } \cos 15^{\circ}-\sin 15^{\circ} \\ =\cos \left(45^{\circ}-30^{\circ}\right)-\sin \left(45^{\circ}-30^{\circ}\right) \\ =\cos 45^{\circ} \cos 30^{\circ}+\sin 45^{\circ} \sin 30^{\circ} -\left(\sin 45^{\circ} \cos 30^{\circ}-\cos 45^{\circ} \sin 30^{\circ}\right) \\=\frac{1}{\sqrt{2}} \times \frac{\sqrt{3}}{2}+\frac{1}{\sqrt{2}} \times \frac{1}{2}-\left(\frac{1}{\sqrt{2}} \times \frac{\sqrt{3}}{2}-\frac{1}{\sqrt{2}} \times \frac{1}{2}\right) \\ =\frac{\sqrt{3}}{2 \sqrt{2}}+\frac{1}{2 \sqrt{2}}-\frac{\sqrt{3}}{2 \sqrt{2}}+\frac{1}{2 \sqrt{2}} \\ =\frac{1+1}{2 \sqrt{2}}=\frac{2}{2 \sqrt{2}} \\ =\frac{1}{\sqrt{2}}=R.H.S. 
Example:6. \frac{\sin (A-B)}{\cos A \cos B}+\frac{\sin (B-C)}{\cos B \cos C}+\frac{\sin (C-A)}{\cos C \cos A} =0
Solution: \frac{\sin (A-B)}{\cos A \cos B}+\frac{\sin (B-C)}{\cos B \cos C}+\frac{\sin (C-A)}{\cos C \cos A}=0 \\ \text{L.H.S.}=\frac{\sin A \cos B-\cos A \sin B}{\cos A \cos B}+\frac{\sin B \cos C-\cos B \sin C}{\cos B \cos C}+\frac{\sin C \cos A-\cos C \sin A}{\cos c \cos A}\\ =\frac{\sin A \cos B}{\cos A \cos B}-\frac{\cos A \sin B}{\cos A \cos B}+\frac{\sin B \cos C}{\cos B \cos C}-\frac{\cos B \sin C}{\cos B \cos C}+\frac{\sin C \cos A}{\cos C \cos A}-\frac{\cos C \sin A}{\cos C \cos A} \\ =\tan A-\tan B+\tan B-\tan C+\tan C -\tan A \\=0=R.H.S.
Example:7. \cos (A+B) \cos C-\cos (B+C) \cos A=\sin B \sin (C-A)
Solution: \cos (A+B) \cos C-\cos (B+C) \cos A=\sin B \sin (C-A)\\ \text{L.H.S. } \cos (A+B) \cos C-\cos (B+C) \cos A \\ =(\cos A \cos B-\sin A \sin B) \cos C-(\cos B \cos C-\sin C \sin B) \cos A \\ =\cos A \cos B \cos C-\sin A \sin B \cos C -\cos A \cos B \cos C+\sin C \sin B \cos A \\ = \sin B(\sin C \cos A-\sin A \cos C) \\ = \sin B[\sin (C-A)] \\ =\sin B \sin (C-A)=R.H.S.
Example:8. \sin ^2(n+1) A-\sin ^2 n A=\sin (2 n+1) A \cdot \sin A
Solution: \sin ^2(n+1) A-\sin^2 n A=\sin (2 n+1) A \cdot \sin A \\ \text { L.H.S. } \sin ^2(n+1) A-\sin ^2 n A \\ =\sin \left[ (n+1) A+n A \right] \sin \left[ (n+1) A-n A \right] \\ \left[\because \sin ^2 A-\sin ^2 B=\sin (A+B) \sin (A-B)\right] \\ =\sin (n A+A+n A) \sin (n A+A-n A) \\ =\sin (2 n+1) A \sin A=R.H.S. 
Example:9. \sin \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \cos \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right) +\cos \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \sin \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right)=1
Solution: \sin \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \cos \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right)+\cos \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \sin \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right)=1 \\ \text { L.H.S. }=\sin \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \cos \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right)+\cos \left(\frac{\pi}{3}-\theta\right) \sin \left(\frac{\pi}{6}+\theta\right) \\ =\sin \left[\frac{\pi}{3}-\theta+\frac{\pi}{6}+\theta\right] {[\because \sin (A+B)=\sin A \cos B+\cos A \sin B]} \\ =\sin \left(\frac{\pi}{2}\right)=1=R.H.S.
Example:10.यदि \sin A+\sin B=a तथा \cos A+\cos B=b हो तो सिद्ध कीजिए
\cos (A+B)=\frac{b^2-a^2}{b^2+a^2}
Solution: \cos (A+B)=\frac{b^2-a^2}{b^2+a^2} \\ \text { R.H.S. } \frac{b^2-a^2}{b^2+a^2} \\ =\frac{(\cos A+\cos B)^2-(\sin A+\sin B)^2}{(\cos A+\cos B)^2+(\sin A+\sin B)^2} \\ =\frac{\cos ^2 A+\cos ^2 B+2 \cos A \cos B-\sin ^2 A -\sin ^2 B-2 \sin A \sin }{ \cos ^2 A+\cos ^2 B+2 \cos A \cos B+\sin ^2 A +\sin ^2 B+2 \sin A \sin B} \\ =\frac{\cos (A+B) \cos (A-B)+\cos (A+B) \cos (A-B) +2 \cos (A+B)}{1+1+2 \cos (A-B)} \\ {\left[\because \cos ^2 A-\sin ^2 B=\cos ^2 B-\sin ^2 A=\cos (A+B) \cos (A-B) \right]} \\=\frac{2 \cos (A+B) \cos (A-B)+2 \cos (A+B)}{2+2 \cos (A-B)} \\=\frac{2 \cos (A+B)[1+\cos (A-B)]}{2[1+\cos (A-B)]} \\ =\cos (A+B)=L.H.S.
उपर्युक्त उदाहरणों के द्वारा त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Trigonometrical Compound Angles),संयुक्त कोणों के त्रिकोणमितीय अनुपात (Trigonometrical Ratios of Compound Angles) को समझ सकते हैं।

Also Read This Article:- Trigonometrical Function of Two Angles

3.त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Frequently Asked Questions Related to Trigonometrical Compound Angles),संयुक्त कोणों के त्रिकोणमितीय अनुपात (Trigonometrical Ratios of Compound Angles) से सम्बन्धित अक्सर पूछे जाने वाले प्रश्न:

प्रश्न:1.संयुक्त कोण की परिभाषा दीजिए। (Define the Compound Angle):

उत्तर:दो अथवा दो से अधिक कोणों के बीजीय योग संयुक्त कोण कहलाता है।

प्रश्न:2.कुछ महत्त्वपूर्ण त्रिकोणमितीय सूत्र लिखो। (Write Some Important Trigonometric Formulae):

उत्तर: (1.) \sin (A+B)=\sin A \cos B+\cos A \sin B \\ (2.) \sin (A-B)=\sin A \cos B-\cos A \sin B \\ (3.) \cos (A+B)=\cos A \cos B-\sin A \sin B \\ (4.) \cos (A-B)=\cos A \cos B+\sin A \sin B

प्रश्न:3.कुछ अन्य महत्त्वपूर्ण त्रिकोणमितीय सूत्र लिखो। (Write Some More Important Trigonometric Formulae):

उत्तर: (1.) \sin (A+B) \sin (A-B) =\sin ^2 A-\sin ^2 B=\cos ^2 B-\cos ^2 A
(2.) \cos (A+B) \cos (A-B)=\cos ^2 A-\sin ^2 B =\cos ^2 B-\sin ^2 A
उपर्युक्त प्रश्नों के उत्तर द्वारा त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Trigonometrical Compound Angles),संयुक्त कोणों के त्रिकोणमितीय अनुपात (Trigonometrical Ratios of Compound Angles) के बारे में और अधिक जानकारी प्राप्त कर सकते हैं।

No. Social Media Url
1. Facebook click here
2. you tube click here
3. Instagram click here
4. Linkedin click here
5. Facebook Page click here
6. Twitter click here
7. Twitter click here

Trigonometrical Compound Angles

त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण
(Trigonometrical Compound Angles)

Trigonometrical Compound Angles

त्रिकोणमितीय संयुक्त कोण (Trigonometrical Compound Angles) के इस आर्टिकल में
कुछ विशिष्ट त्रिकोणमितीय कोणों पर आधारित सवालों को हल करके समझने का प्रयास करेंगे।

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *