1.सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय का परिचय (Introduction to Laurent theorem for complex functions)-
सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) का अध्ययन करेंगे।कोशी प्रमेय के अनुप्रयोग में कोशी समाकल सूत्र,विश्लेषिक फलनों के अवकलज,मोरेरा प्रमेय (कोशी प्रमेय का विलोम),टेलर प्रमेय एवं लौरां प्रमेय जैसी कई प्रमेयों का अध्ययन किया जाता है।कोशी समाकल सूत्र,विश्लेषिक फलनों के अवकलज,टेलर प्रमेय का अध्ययन हम पूर्व आर्टिकल में कर चुके हैं।इस आर्टिकल में सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) को सत्यापित करेंगे और इस पर आधारित सवाल भी हल करेंगे।आपको यह जानकारी रोचक व ज्ञानवर्धक लगे तो अपने मित्रों के साथ इस गणित के आर्टिकल को शेयर करें ।यदि आप इस वेबसाइट पर पहली बार आए हैं तो वेबसाइट को फॉलो करें और ईमेल सब्सक्रिप्शन को भी फॉलो करें जिससे नए आर्टिकल का नोटिफिकेशन आपको मिल सके ।यदि आर्टिकल पसन्द आए तो अपने मित्रों के साथ शेयर और लाईक करें जिससे वे भी लाभ उठाए ।आपकी कोई समस्या हो या कोई सुझाव देना चाहते हैं तो कमेंट करके बताएं। इस आर्टिकल को पूरा पढ़ें।
Also Read This Article:-Rectilinear Motion in Resisting Medium
2.सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions)-
प्रमेय (Theorem)-माना कि दो संकेन्द्रीय वृत्त c 1 { c }_{ 1 } c 1 एवं c 2 { c }_{ 2 } c 2 जिनके केन्द्र z 0 { z }_{ 0 } z 0 तथा त्रिज्याएं R 1 { R }_{ 1 } R 1 एवं R 2 ( R 1 > R 2 ) { R }_{ 2 }\left( { R }_{ 1 }>{ R }_{ 2 } \right) R 2 ( R 1 > R 2 ) के मध्य वलयिका G में f(z) एक विश्लेषिक फलन हो तो वलयिका के किसी बिन्दु z पर (Let f(z) be analytic in the annulus (ring shaped region) G between two concentric circles c 1 { c }_{ 1 } c 1 and c 2 { c }_{ 2 } c 2 With centrez 0 { z }_{ 0 } z 0 R 1 { R }_{ 1 } R 1 and R 2 ( R 1 > R 2 ) { R }_{ 2 }\left( { R }_{ 1 }>{ R }_{ 2 } \right) R 2 ( R 1 > R 2 ) radii and respectively then at any point z of the annulus
f ( z ) = ∑ n = 0 ∞ a n ( z − z 0 ) n + ∑ n = 1 ∞ b n ( z − z 0 ) − n f\left( z \right) =\sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { a }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n } } +\sum _{ n=1 }^{ \infty }{ { b }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n } } f ( z ) = ∑ n = 0 ∞ a n ( z − z 0 ) n + ∑ n = 1 ∞ b n ( z − z 0 ) − n उपपत्ति-माना कि वलयाकार क्षेत्र G में z कोई बिन्दु है।तो बहुसम्बन्धित प्रदेश में कोशी समाकल सूत्र से
f ( z ) = 1 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w w − z − 1 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w w − z . . . . ( 1 ) f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } - } \frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } } ....(1) f ( z ) = 2 πi 1 ∫ c 1 w − z f ( w ) d w − 2 πi 1 ∫ c 2 w − z f ( w ) d w .... ( 1 ) अब यदि w ∈ c 1 { w\in c }_{ 1 } w ∈ c 1 एवं वलयिका का कोई बिन्दु हो तो निम्न सर्वसमिका (Identity) से-
1 w − z = 1 ( w − z 0 ) − ( z − z 0 ) = 1 ( w − z 0 ) [ 1 − z − z 0 w − z 0 ] − 1 = 1 w − z 0 [ 1 + ( z − z 0 w − z 0 ) + ( z − z 0 w − z 0 ) 2 + . . . . + ( z − z 0 w − z 0 ) n − 1 + ( z − z 0 w − z 0 ) n 1 { 1 − ( z − z 0 w − z 0 ) } ] [ ∵ ∣ z − z 0 w − z 0 ∣ < 1 ] = 1 w − z 0 + ( z − z 0 ) ( w − z 0 ) 2 + ( z − z 0 ) 2 ( w − z 0 ) 3 + . . . . . . . + ( z − z 0 ) n − 1 ( w − z 0 ) n + ( z − z 0 w − z 0 ) n . 1 w − z 0 . . . . . . ( 2 ) ∴ 1 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w w − z = 1 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w ( w − z 0 ) + z − z 0 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w ( w − z 0 ) 2 + . . . . . . + ( z − z 0 ) n − 1 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w ( w − z 0 ) n + R n a 0 + a 1 ( z − z 0 ) + a 2 ( z − z 0 ) 2 + . . . . . . + a n − 1 ( z − z 0 ) n − 1 + R n \frac { 1 }{ w-z } =\frac { 1 }{ \left( w-{ z }_{ 0 } \right) -\left( z-{ z }_{ 0 } \right) } \\ =\frac { 1 }{ \left( w-{ z }_{ 0 } \right) } { \left[ 1-\frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right] }^{ -1 }\\ =\frac { 1 }{ w-{ z }_{ 0 } } { \left[ 1+\left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) +{ \left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ 2 }+....+{ \left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n-1 }+{ \left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n }\frac { 1 }{ \left\{ 1-\left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) \right\} } \right] }\\ \left[ \because \left| \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right| <1 \right] \\ =\frac { 1 }{ w-{ z }_{ 0 } } +\frac { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 } } +\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 } }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 3 } } +.......+\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n-1 } }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n } } +{ \left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n }.\frac { 1 }{ w-{ z }_{ 0 } } ......(2)\\ \therefore \frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } } =\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ \left( w-{ z }_{ 0 } \right) } } +\frac { z-{ z }_{ 0 } }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 } } } +......+\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n-1 } }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n } } } +{ R }_{ n }\\ { a }_{ 0 }+{ a }_{ 1 }\left( z-{ z }_{ 0 } \right) +{ a }_{ 2 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 }+......+{ a }_{ n-1 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n-1 }+{ R }_{ n } w − z 1 = ( w − z 0 ) − ( z − z 0 ) 1 = ( w − z 0 ) 1 [ 1 − w − z 0 z − z 0 ] − 1 = w − z 0 1 [ 1 + ( w − z 0 z − z 0 ) + ( w − z 0 z − z 0 ) 2 + .... + ( w − z 0 z − z 0 ) n − 1 + ( w − z 0 z − z 0 ) n { 1 − ( w − z 0 z − z 0 ) } 1 ] [ ∵ ∣ ∣ w − z 0 z − z 0 ∣ ∣ < 1 ] = w − z 0 1 + ( w − z 0 ) 2 ( z − z 0 ) + ( w − z 0 ) 3 ( z − z 0 ) 2 + ....... + ( w − z 0 ) n ( z − z 0 ) n − 1 + ( w − z 0 z − z 0 ) n . w − z 0 1 ...... ( 2 ) ∴ 2 πi 1 ∫ c 1 w − z f ( w ) d w = 2 πi 1 ∫ c 1 ( w − z 0 ) f ( w ) d w + 2 πi z − z 0 ∫ c 1 ( w − z 0 ) 2 f ( w ) d w + ...... + 2 πi ( z − z 0 ) n − 1 ∫ c 1 ( w − z 0 ) n f ( w ) d w + R n a 0 + a 1 ( z − z 0 ) + a 2 ( z − z 0 ) 2 + ...... + a n − 1 ( z − z 0 ) n − 1 + R n
जहां R n = 1 2 π i ∫ c 1 ( z − z 0 w − z 0 ) n f ( w ) d w w − z 0 { R }_{ n }=\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ { \left( \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n }\frac { f\left( w \right) dw }{ w-{ z }_{ 0 } } } R n = 2 πi 1 ∫ c 1 ( w − z 0 z − z 0 ) n w − z 0 f ( w ) d w एवं a n = 1 2 π i ∫ c 1 f ( z ) d z ( w − z 0 ) n + 1 ( n = 0 , 1 , 2..... ) . . . . . . . . ( 3 ) { a }_{ n }=\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( z \right) dz }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n+1 } } } \left( n=0,1,2..... \right) ........(3) a n = 2 πi 1 ∫ c 1 ( w − z 0 ) n + 1 f ( z ) d z ( n = 0 , 1 , 2..... ) ........ ( 3 ) हम प्रदर्शित करेंगे कि R n → 0 { R }_{ n }\rightarrow 0 R n → 0 जबकि n → ∞ n\rightarrow \infty n → ∞
माना कि ∣ z − z 0 ∣ = r \left| z-{ z }_{ 0 } \right| =r ∣ z − z 0 ∣ = r ताकि R 2 < r < R 1 { R }_{ 2 }<r<{ R }_{ 1 } R 2 < r < R 1 पुनः ∣ R n ∣ ≤ ∣ 1 2 π i ∣ ∫ c 1 ∣ z − z 0 w − z 0 ∣ n ∣ f ( w ) ∣ ∣ d w ∣ ∣ w − z 0 ∣ . . . . ( 4 ) \left| { R }_{ n } \right| \le \left| \frac { 1 }{ 2\pi i } \right| \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ { \left| \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right| }^{ n }\frac { \left| f\left( w \right) \right| \left| dw \right| }{ \left| w-{ z }_{ 0 } \right| } } ....(4) ∣ R n ∣ ≤ ∣ ∣ 2 πi 1 ∣ ∣ ∫ c 1 ∣ ∣ w − z 0 z − z 0 ∣ ∣ n ∣ w − z 0 ∣ ∣ f ( w ) ∣ ∣ d w ∣ .... ( 4 )
अब c 1 { c }_{ 1 } c 1 पर किसी बिन्दु w के लिए
∣ z − z 0 w − z 0 ∣ = k 1 \left| \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right| ={ k }_{ 1 } ∣ ∣ w − z 0 z − z 0 ∣ ∣ = k 1
जहां k 1 < 1 { k }_{ 1 }<1 k 1 < 1 एक अचर संख्या है। एवं
∣ w − z ∣ = ∣ ( w − z 0 ) − ( z − z 0 ) ∣ ≥ ∣ w − z 0 ∣ − ∣ z − z 0 ∣ ≥ R 1 − r \left| w-z \right| =\left| { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }-\left( z-{ z }_{ 0 } \right) \right| \ge \left| w-{ z }_{ 0 } \right| -\left| z-{ z }_{ 0 } \right| \ge { R }_{ 1 }-r ∣ w − z ∣ = ∣ ( w − z 0 ) − ( z − z 0 ) ∣ ≥ ∣ w − z 0 ∣ − ∣ z − z 0 ∣ ≥ R 1 − r
पुनः माना किM 1 { M }_{ 1 } M 1 एक धनात्मक संख्या इस प्रकार है कि
∣ f ( w ) ∣ ≤ M 1 ⊬ w ∈ c 1 \left| f\left( w \right) \right| \le { M }_{ 1 }\quad \quad \nvdash w \in { c }_{ 1 } ∣ f ( w ) ∣ ≤ M 1 ⊬ w ∈ c 1 समीकरण (4) से
∣ R n ∣ ≤ 1 2 π ∫ c 1 K 1 n M 1 R 1 − r ∣ d w ∣ ≤ 1 2 π K 1 n M 1 R 1 − r . 2 π R 1 ≤ R 1 M 1 R 1 − r K 1 n ∵ K 1 < 1 ∴ K 1 → 0 \left| { R }_{ n } \right| \le \frac { 1 }{ 2\pi } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { { { K }_{ 1 }^{ n }M }_{ 1 } }{ { R }_{ 1 }-r } } \left| dw \right| \\ \le \frac { 1 }{ 2\pi } \frac { { { K }_{ 1 }^{ n }M }_{ 1 } }{ { R }_{ 1 }-r } .2\pi { R }_{ 1 }\quad \\ \le \quad \frac { { R }_{ 1 }{ M }_{ 1 } }{ { R }_{ 1 }-r } { K }_{ 1 }^{ n }\\ \because { K }_{ 1 }<1\quad \therefore \quad { K }_{ 1 }\rightarrow 0 ∣ R n ∣ ≤ 2 π 1 ∫ c 1 R 1 − r K 1 n M 1 ∣ d w ∣ ≤ 2 π 1 R 1 − r K 1 n M 1 .2 π R 1 ≤ R 1 − r R 1 M 1 K 1 n ∵ K 1 < 1 ∴ K 1 → 0 n → ∞ n\rightarrow \infty n → ∞ फलत: lim n → ∞ R n = 0 \lim _{ n\rightarrow \infty }{ { R }_{ n } } =0 lim n → ∞ R n = 0 अब समीकरण (1) से
1 2 π i ∫ c 1 f ( w ) d w w − z = ∑ n = 0 ∞ a n ( z − z 0 ) n . . . . . ( 5 ) \frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 1 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } } =\overset { \infty }{ \underset { n=0 }{ \sum { \quad } } } { a }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n }.....(5) 2 πi 1 ∫ c 1 w − z f ( w ) d w = n = 0 ∑ ∞ a n ( z − z 0 ) n ..... ( 5 ) अब समीकरण (1) के द्वितीय समाकल पर विचार करेंगे। समीकरण (2) में z एवं w को परस्पर बदलने पर
1 z − w = − 1 w − z = 1 z − z 0 [ 1 − w − z 0 z − z 0 ] − 1 = 1 z − z 0 + w − z 0 ( z − z 0 ) 2 + ( w − z 0 ) 2 ( z − z 0 ) 3 + . . . . . + ( w − z 0 ) n − 1 ( z − z 0 ) n + ( w − z 0 z − z 0 ) n 1 z − z 0 \frac { 1 }{ z-w } =-\frac { 1 }{ w-z } =\frac { 1 }{ z-{ z }_{ 0 } } { { \left[ 1-\frac { w-{ z }_{ 0 } }{ z-{ z }_{ 0 } } \right] }^{ -1 } }\\ =\frac { 1 }{ z-{ z }_{ 0 } } +\frac { w-{ z }_{ 0 } }{ { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 } } +\frac { { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 2 } }{ { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ 3 } } +.....+\frac { { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n-1 } }{ { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ n } } +{ \left( \frac { w-{ z }_{ 0 } }{ z-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n }\frac { 1 }{ z-{ z }_{ 0 } } z − w 1 = − w − z 1 = z − z 0 1 [ 1 − z − z 0 w − z 0 ] − 1 = z − z 0 1 + ( z − z 0 ) 2 w − z 0 + ( z − z 0 ) 3 ( w − z 0 ) 2 + ..... + ( z − z 0 ) n ( w − z 0 ) n − 1 + ( z − z 0 w − z 0 ) n z − z 0 1
(द्विपद प्रसार वैद्य है क्योंकि)∣ w − z 0 z − z 0 ∣ = R 2 r < 1 ∴ − 1 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w w − z = ( z − z 0 ) − 1 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w + ( z − z 0 ) − 2 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w ( w − z 0 ) − 1 + . . . . + ( z − z 0 ) − n 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w ( w − z 0 ) − n + 1 + s n = b 1 ( z − z 0 ) − 1 + b 2 ( z − z 0 ) − 2 + . . . . . . . + b n ( z − z 0 ) − n + s n . . . . . ( 6 ) \left| \frac { w-{ z }_{ 0 } }{ z-{ z }_{ 0 } } \right| =\frac { { R }_{ 2 } }{ r } <1\\ \therefore -\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } } =\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -1 } }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ f\left( w \right) dw } +\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -2 } }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -1 } } } +....+\frac { { \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n } }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n+1 } } +{ s }_{ n } } \\ ={ b }_{ 1 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -1 }+{ b }_{ 2 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -2 }+.......+{ b }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n }+{ s }_{ n }.....(6) ∣ ∣ z − z 0 w − z 0 ∣ ∣ = r R 2 < 1 ∴ − 2 πi 1 ∫ c 2 w − z f ( w ) d w = 2 πi ( z − z 0 ) − 1 ∫ c 2 f ( w ) d w + 2 πi ( z − z 0 ) − 2 ∫ c 2 ( w − z 0 ) − 1 f ( w ) d w + .... + 2 πi ( z − z 0 ) − n ∫ c 2 ( w − z 0 ) − n + 1 f ( w ) d w + s n = b 1 ( z − z 0 ) − 1 + b 2 ( z − z 0 ) − 2 + ....... + b n ( z − z 0 ) − n + s n ..... ( 6 )
जहां s n = 1 2 π i ∫ c 2 ( w − z 0 z − z 0 ) n f ( w ) d w z − z 0 { s }_{ n }=\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ { \left( \frac { w-{ z }_{ 0 } }{ z-{ z }_{ 0 } } \right) }^{ n }\frac { f\left( w \right) dw }{ z-{ z }_{ 0 } } } s n = 2 πi 1 ∫ c 2 ( z − z 0 w − z 0 ) n z − z 0 f ( w ) d w और b n = 1 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w ( w − z 0 ) − n + 1 ( n = 1 , 2 , 3..... ) . . . . . . ( 7 ) { b }_{ n }=\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ { \left( w-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n+1 } } } \left( n=1,2,3..... \right) ......(7) b n = 2 πi 1 ∫ c 2 ( w − z 0 ) − n + 1 f ( w ) d w ( n = 1 , 2 , 3..... ) ...... ( 7 ) अब प्रत्येक w ∈ c 2 w\in { c }_{ 2 } w ∈ c 2 के लिए हम ∣ w − z 0 z − z 0 ∣ = k 2 < 1 \left| \frac { w-{ z }_{ 0 } }{ z-{ z }_{ 0 } } \right| ={ k }_{ 2 }<1 ∣ ∣ z − z 0 w − z 0 ∣ ∣ = k 2 < 1 ले सकते हैं और
∣ z − w ∣ = ∣ ( z − z 0 ) − ( w − z 0 ) ∣ ≥ r − R 2 \left| z-w \right| =\left| \left( z-{ z }_{ 0 } \right) -\left( w-{ z }_{ 0 } \right) \right| \ge r-{ R }_{ 2 } ∣ z − w ∣ = ∣ ( z − z 0 ) − ( w − z 0 ) ∣ ≥ r − R 2
पुनः M एक धनात्मक संख्या इस प्रकार है कि
∣ f ( w ) ∣ ≤ M 2 \left| f\left( w \right) \right| \le { M }_{ 2 } ∣ f ( w ) ∣ ≤ M 2 अतः ∣ s n ∣ ≤ 1 2 π ∫ c 2 ∣ z − z 0 w − z 0 ∣ n ∣ f ( w ) ∣ ∣ d w ∣ ∣ z − z 0 ∣ ≤ 1 2 π k 2 n M 2 r − R 2 . 2 π R 2 ∣ s n ∣ ≤ k 2 n M 2 r − R 2 k 2 n k 2 < 1 ∴ lim n → ∞ s n = 0 . . . . . . ( 8 ) \left| { s }_{ n } \right| \le \frac { 1 }{ 2\pi } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ { \left| \frac { z-{ z }_{ 0 } }{ w-{ z }_{ 0 } } \right| }^{ n }\frac { \left| f\left( w \right) \right| \left| dw \right| }{ \left| z-{ z }_{ 0 } \right| } } \\ \le \frac { 1 }{ 2\pi } \frac { { { k }_{ 2 }^{ n }M }_{ 2 } }{ { r-R }_{ 2 } } .2\pi { R }_{ 2 }\\ \left| { s }_{ n } \right| \le \frac { { { k }_{ 2 }^{ n }M }_{ 2 } }{ { r-R }_{ 2 } } { k }_{ 2 }^{ n }\\ { k }_{ 2 }<1\\ \therefore \lim _{ n\rightarrow \infty }{ { s }_{ n }=0 } ......(8) ∣ s n ∣ ≤ 2 π 1 ∫ c 2 ∣ ∣ w − z 0 z − z 0 ∣ ∣ n ∣ z − z 0 ∣ ∣ f ( w ) ∣ ∣ d w ∣ ≤ 2 π 1 r − R 2 k 2 n M 2 .2 π R 2 ∣ s n ∣ ≤ r − R 2 k 2 n M 2 k 2 n k 2 < 1 ∴ lim n → ∞ s n = 0 ...... ( 8 ) अब समीकरण (5) से हमें प्राप्त होता है
− 1 2 π i ∫ c 2 f ( w ) d w w − z = b 1 ( z − z 0 ) − 1 + b 2 ( z − z 0 ) − 2 + . . . . . . . + b n ( z − z 0 ) − n ∑ n = 0 ∞ b n ( z − z 0 ) − n -\frac { 1 }{ 2\pi i } \int _{ { c }_{ 2 } }^{ \quad }{ \frac { f\left( w \right) dw }{ w-z } } ={ b }_{ 1 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -1 }+{ b }_{ 2 }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -2 }+.......+{ b }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n }\\ \overset { \infty }{ \underset { n=0 }{ \sum { \quad } } } { b }_{ n }{ \left( z-{ z }_{ 0 } \right) }^{ -n } − 2 πi 1 ∫ c 2 w − z f ( w ) d w = b 1 ( z − z 0 ) − 1 + b 2 ( z − z 0 ) − 2 + ....... + b n ( z − z 0 ) − n n = 0 ∑ ∞ b n ( z − z 0 ) − n
उपर्युक्त से सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) को समझा जा सकता है।
3.सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) पर आधारित सवाल-
Question-1 .फलन 1 ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) \left( z+2 \right) } ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) 1 को निरुपित करनेवाली लौरां श्रेणी प्राप्त कीजिए जहां ∣ z ∣ > 2 \left| z \right| >2 ∣ z ∣ > 2 एवं 1 < ∣ z ∣ < 2 1<\left| z \right| <2 1 < ∣ z ∣ < 2 (Find the Laurent series which represents the function 1 ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) \left( z+2 \right) } ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) 1 where ∣ z ∣ > 2 \left| z \right| >2 ∣ z ∣ > 2 and 1 < ∣ z ∣ < 2 1<\left| z \right| <2 1 < ∣ z ∣ < 2 Solution –1 ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) 1 ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) = A z + B ( z 2 + 1 ) + C ( z + 2 ) ⇒ 1 = ( A z + B ) ( z + 2 ) + C ( z 2 + 1 ) ⇒ 1 = A z 2 + B z + 2 A z + 2 B + C z 2 + C ⇒ 1 = ( A + C ) z 2 + ( B + 2 A ) z + 2 B + C \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) \left( z+2 \right) } \\ \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) \left( z+2 \right) } =\frac { Az+B }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) } +\frac { C }{ \left( z+2 \right) } \\ \Rightarrow 1=\left( Az+B \right) \left( z+2 \right) +C\left( { z }^{ 2 }+1 \right) \\ \Rightarrow 1=A{ z }^{ 2 }+Bz+2Az+2B+C{ z }^{ 2 }+C\\ \Rightarrow 1=\left( A+C \right) { z }^{ 2 }+\left( B+2A \right) z+2B+C ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) 1 ( z 2 + 1 ) ( z + 2 ) 1 = ( z 2 + 1 ) A z + B + ( z + 2 ) C ⇒ 1 = ( A z + B ) ( z + 2 ) + C ( z 2 + 1 ) ⇒ 1 = A z 2 + B z + 2 A z + 2 B + C z 2 + C ⇒ 1 = ( A + C ) z 2 + ( B + 2 A ) z + 2 B + C तुलना करने पर- A+C=0 ……(1) B+2A=0 …….(3 ) 2B+C=1 …….(2) – – – ………………………… घटाने पर A-2B=-1 …..(4) समीकरण (3) को 2 से गुणा करने पर- 4A+2B=0 ………(5) A-2B =-1 …………………………….. जोड़ने पर-
5A=-1
A = − 1 5 A=-\frac { 1 }{ 5 } A = − 5 1
(4) में मान रखने पर-
− 1 5 − 2 B = − 1 − 2 B = − 1 + 1 5 − 2 B = − 4 5 B = 2 5 -\frac { 1 }{ 5 } -2B=-1\\ -2B=-1+\frac { 1 }{ 5 } \\ -2B=-\frac { 4 }{ 5 } \\ B=\frac { 2 }{ 5 } − 5 1 − 2 B = − 1 − 2 B = − 1 + 5 1 − 2 B = − 5 4 B = 5 2
A का मान (1) में रखने पर-
C = 1 5 f ( z ) = − 1 5 z + 2 5 z 2 + 1 + 1 5 ( z + 2 ) f ( z ) = − 1 5 z ( z 2 + 1 ) + 2 5 1 ( z 2 + 1 ) + 1 5 ( z + 2 ) C=\frac { 1 }{ 5 } \\ f\left( z \right) =\frac { -\frac { 1 }{ 5 } z+\frac { 2 }{ 5 } }{ { z }^{ 2 }+1 } +\frac { 1 }{ 5\left( z+2 \right) } \\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5 } \frac { z }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) } +\frac { 2 }{ 5 } \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) } +\frac { 1 }{ 5\left( z+2 \right) } C = 5 1 f ( z ) = z 2 + 1 − 5 1 z + 5 2 + 5 ( z + 2 ) 1 f ( z ) = − 5 1 ( z 2 + 1 ) z + 5 2 ( z 2 + 1 ) 1 + 5 ( z + 2 ) 1
(i)z > 2 f ( z ) = − 1 5 z z 2 ( 1 + 1 z 2 ) − 1 + 2 5 1 z 2 ( 1 + 1 z 2 ) − 1 + 1 5 z ( 1 + 2 z ) − 1 f ( z ) = − 1 5 z ( 1 − 1 z 2 + ( 1 z 2 ) 2 − ( 1 z 2 ) 3 + . . . . . . . . . . ) + 2 5 z 2 ( 1 − 1 z 2 + ( 1 z 2 ) 2 − ( 1 z 2 ) 3 + . . . . . . . . . . ) + 1 5 z ( 1 − 2 z + ( 2 z ) 2 − ( 2 z ) 3 + . . . . . . . ) f ( z ) = 1 5 z ( − 1 ) n ( 2 z ) n − 1 5 [ 1 z − 2 z 2 ] ∑ n = 0 ∞ ( − 1 ) n z 2 n z>2\\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5 } \frac { z }{ { z }^{ 2 } } { \left( 1+\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ -1 }+\frac { 2 }{ 5 } \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } { \left( 1+\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ -1 }+\frac { 1 }{ 5z } { \left( 1+\frac { 2 }{ z } \right) }^{ -1 }\\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5z } \left( 1-\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } +{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 3 }+.......... \right) +\\ \frac { 2 }{ 5{ z }^{ 2 } } \left( 1-\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } +{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 3 }+.......... \right) +\\ \frac { 1 }{ 5z } \left( 1-\frac { 2 }{ z } +{ \left( \frac { 2 }{ z } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { 2 }{ z } \right) }^{ 3 }+....... \right) \\ f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 5z } { \left( -1 \right) }^{ n }{ \left( \frac { 2 }{ z } \right) }^{ n }-\frac { 1 }{ 5 } \left[ \frac { 1 }{ z } -\frac { 2 }{ { z }^{ 2 } } \right] \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ \frac { { \left( -1 \right) }^{ n } }{ { z }^{ 2n } } } z > 2 f ( z ) = − 5 1 z 2 z ( 1 + z 2 1 ) − 1 + 5 2 z 2 1 ( 1 + z 2 1 ) − 1 + 5 z 1 ( 1 + z 2 ) − 1 f ( z ) = − 5 z 1 ( 1 − z 2 1 + ( z 2 1 ) 2 − ( z 2 1 ) 3 + .......... ) + 5 z 2 2 ( 1 − z 2 1 + ( z 2 1 ) 2 − ( z 2 1 ) 3 + .......... ) + 5 z 1 ( 1 − z 2 + ( z 2 ) 2 − ( z 2 ) 3 + ....... ) f ( z ) = 5 z 1 ( − 1 ) n ( z 2 ) n − 5 1 [ z 1 − z 2 2 ] ∑ n = 0 ∞ z 2 n ( − 1 ) n
(ii)1 < ∣ z ∣ < 2 1 ∣ z ∣ < 1 ∣ z 2 ∣ < 1 f ( z ) = − 1 5 z ( z 2 + 1 ) + 2 5 1 ( z 2 + 1 ) + 1 5 ( z + 2 ) f ( z ) = − 1 5 z z 2 ( 1 + 1 z 2 ) − 1 + 2 5 1 z 2 ( 1 + 1 z 2 ) − 1 + 1 10 ( 1 + z 2 ) − 1 f ( z ) = − 1 5 z ( 1 − 1 z 2 + ( 1 z 2 ) 2 − ( 1 z 2 ) 3 + . . . . . . . . . . ) + 2 5 z 2 ( 1 − 1 z 2 + ( 1 z 2 ) 2 − ( 1 z 2 ) 3 + . . . . . . . . . . ) + 1 10 ( 1 − z 2 + ( z 2 ) 2 − ( z 2 ) 3 + . . . . . . . ) f ( z ) = 1 10 ∑ n = 0 ∞ ( − 1 ) n ( z 2 ) n + 2 − z 5 z 2 ∑ n = 0 ∞ ( − 1 ) n z 2 n 1<\left| z \right| <2\\ \frac { 1 }{ \left| z \right| } <1\quad \\ \left| \frac { z }{ 2 } \right| <1\\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5 } \frac { z }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) } +\frac { 2 }{ 5 } \frac { 1 }{ \left( { z }^{ 2 }+1 \right) } +\frac { 1 }{ 5\left( z+2 \right) } \\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5 } \frac { z }{ { z }^{ 2 } } { \left( 1+\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ -1 }+\frac { 2 }{ 5 } \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } { \left( 1+\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ -1 }+\frac { 1 }{ 10 } { \left( 1+\frac { z }{ 2 } \right) }^{ -1 }\\ f\left( z \right) =-\frac { 1 }{ 5z } \left( 1-\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } +{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 3 }+.......... \right) +\\ \frac { 2 }{ 5{ z }^{ 2 } } \left( 1-\frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } +{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { 1 }{ { z }^{ 2 } } \right) }^{ 3 }+.......... \right) +\\ \frac { 1 }{ 10 } \left( 1-\frac { z }{ 2 } +{ \left( \frac { z }{ 2 } \right) }^{ 2 }-{ \left( \frac { z }{ 2 } \right) }^{ 3 }+....... \right) \\ f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 10 } \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { \left( -1 \right) }^{ n }{ \left( \frac { z }{ 2 } \right) }^{ n } } +\frac { 2-z }{ { 5z }^{ 2 } } \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ \frac { { \left( -1 \right) }^{ n } }{ { z }^{ 2n } } } 1 < ∣ z ∣ < 2 ∣ z ∣ 1 < 1 ∣ ∣ 2 z ∣ ∣ < 1 f ( z ) = − 5 1 ( z 2 + 1 ) z + 5 2 ( z 2 + 1 ) 1 + 5 ( z + 2 ) 1 f ( z ) = − 5 1 z 2 z ( 1 + z 2 1 ) − 1 + 5 2 z 2 1 ( 1 + z 2 1 ) − 1 + 10 1 ( 1 + 2 z ) − 1 f ( z ) = − 5 z 1 ( 1 − z 2 1 + ( z 2 1 ) 2 − ( z 2 1 ) 3 + .......... ) + 5 z 2 2 ( 1 − z 2 1 + ( z 2 1 ) 2 − ( z 2 1 ) 3 + .......... ) + 10 1 ( 1 − 2 z + ( 2 z ) 2 − ( 2 z ) 3 + ....... ) f ( z ) = 10 1 ∑ n = 0 ∞ ( − 1 ) n ( 2 z ) n + 5 z 2 2 − z ∑ n = 0 ∞ z 2 n ( − 1 ) n
उपर्युक्त सवाल के हल को सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) को समझा जा सकता है।
Question-2. फलन f ( z ) = z 2 + 1 z ( z 2 − 3 z + 2 ) f\left( z \right) =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left( { z }^{ 2 }-3z+2 \right) } f ( z ) = z ( z 2 − 3 z + 2 ) z 2 + 1 का क्षेत्र ∣ z + 1 ∣ > 3 \left| z+1 \right| >3 ∣ z + 1 ∣ > 3 में z+1 की घातों में लौरां श्रेणी प्रसार प्राप्त करो।(Obtain the Laurent series expansion in power of (z+1) of the function f ( z ) = z 2 + 1 z ( z 2 − 3 z + 2 ) f\left( z \right) =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left( { z }^{ 2 }-3z+2 \right) } f ( z ) = z ( z 2 − 3 z + 2 ) z 2 + 1 the region ∣ z + 1 ∣ > 3 \left| z+1 \right| >3 ∣ z + 1 ∣ > 3 Solution –f ( z ) = z 2 + 1 z ( z 2 − 3 z + 2 ) z 2 + 1 z ( z 2 − 3 z + 2 ) = f ( z ) = z 2 + 1 z ( z 2 − 2 z − z + 2 ) = z 2 + 1 z [ z ( z − 2 ) − 1 ( z − 2 ) ] = z 2 + 1 z [ ( z − 2 ) ( z − 1 ) ] = A z + B z − 1 + C z − 2 z 2 + 1 = A ( z − 2 ) ( z − 1 ) + B z ( z − 2 ) + C z ( z − 1 ) f\left( z \right) =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left( { z }^{ 2 }-3z+2 \right) } \\ \frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left( { z }^{ 2 }-3z+2 \right) } =f\left( z \right) =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left( { z }^{ 2 }-2z-z+2 \right) } \\ =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left[ z\left( z-2 \right) -1\left( z-2 \right) \right] } \\ =\frac { { z }^{ 2 }+1 }{ z\left[ \left( z-2 \right) \left( z-1 \right) \right] } \\ =\frac { A }{ z } +\frac { B }{ z-1 } +\frac { C }{ z-2 } \\ { z }^{ 2 }+1=A\left( z-2 \right) \left( z-1 \right) +Bz\left( z-2 \right) +Cz\left( z-1 \right) f ( z ) = z ( z 2 − 3 z + 2 ) z 2 + 1 z ( z 2 − 3 z + 2 ) z 2 + 1 = f ( z ) = z ( z 2 − 2 z − z + 2 ) z 2 + 1 = z [ z ( z − 2 ) − 1 ( z − 2 ) ] z 2 + 1 = z [ ( z − 2 ) ( z − 1 ) ] z 2 + 1 = z A + z − 1 B + z − 2 C z 2 + 1 = A ( z − 2 ) ( z − 1 ) + B z ( z − 2 ) + C z ( z − 1 )
Put z=0 then 2A=1 ⇒ A = 1 2 \Rightarrow A=\frac { 1 }{ 2 } ⇒ A = 2 1 Put z=1 then -B=2 ⇒ B = − 2 \Rightarrow B=-2 ⇒ B = − 2 Put z=2 then 2C=5 ⇒ C = 5 2 f ( z ) = 1 2 z + 2 z − 1 + 5 2 ( z − 2 ) = 1 − 2 [ 1 − ( z + 1 ) ] + 2 [ 2 − ( z + 1 ) ] + 5 2 ( 3 − ( z + 1 ) ) = 1 2 ( z + 1 ) [ 1 − 1 z + 1 ] − 2 ( z + 1 ) [ 1 − 2 z + 1 ] + 5 2 ( z + 1 ) ( 1 − 3 z + 1 ) = 1 2 ( z + 1 ) ( 1 − 1 z + 1 ) − 1 − 2 ( z + 1 ) ( 1 − 2 z + 1 ) − 1 + 5 2 ( z + 1 ) ( 1 − 3 z + 1 ) − 1 f ( z ) = 1 2 ( z + 1 ) ( 1 + 1 z + 1 + ( 1 z + 1 ) 2 + ( 1 z + 1 ) 3 + . . . . . . . . . . ) − 2 z + 1 ( 1 + 2 z + 1 + ( 2 z + 1 ) 2 + ( 2 z + 1 ) 3 + . . . . . . . . . . ) + 5 2 ( z + 1 ) ( 1 + 3 z + 1 + ( 3 z + 1 ) 2 + ( 3 z + 1 ) 3 + . . . . . . . ) f ( z ) = 1 2 ( z + 1 ) ∑ n = 0 ∞ ( 1 z + 1 ) n − 2 z + 1 ∑ n = 0 ∞ ( 2 z + 1 ) n + 5 2 ( z + 1 ) ∑ n = 0 ∞ ( 3 z + 1 ) n = 1 2 [ ∑ n = 0 ∞ ( 1 − 2 n + 2 + 5. 3 n ) ( z + 1 ) − ( n + 1 ) ] \Rightarrow C=\frac { 5 }{ 2 } \\ f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 2z } +\frac { 2 }{ z-1 } +\frac { 5 }{ 2\left( z-2 \right) } \\ =\frac { 1 }{ -2\left[ 1-\left( z+1 \right) \right] } +\frac { 2 }{ \left[ 2-\left( z+1 \right) \right] } +\frac { 5 }{ 2\left( 3-\left( z+1 \right) \right) } \\ =\frac { 1 }{ 2\left( z+1 \right) \left[ 1-\frac { 1 }{ z+1 } \right] } -\frac { 2 }{ \left( z+1 \right) \left[ 1-\frac { 2 }{ z+1 } \right] } +\frac { 5 }{ 2\left( z+1 \right) \left( 1-\frac { 3 }{ z+1 } \right) } \\ =\frac { 1 }{ 2\left( z+1 \right) } { \left( 1-\frac { 1 }{ z+1 } \right) }^{ -1 }-\frac { 2 }{ \left( z+1 \right) } { \left( 1-\frac { 2 }{ z+1 } \right) }^{ -1 }+\frac { 5 }{ 2\left( z+1 \right) } { \left( 1-\frac { 3 }{ z+1 } \right) }^{ -1 }\\ f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 2\left( z+1 \right) } \left( 1+\frac { 1 }{ z+1 } +{ \left( \frac { 1 }{ z+1 } \right) }^{ 2 }+{ \left( \frac { 1 }{ z+1 } \right) }^{ 3 }+.......... \right) -\\ \frac { 2 }{ z+1 } \left( 1+\frac { 2 }{ z+1 } +{ \left( \frac { 2 }{ z+1 } \right) }^{ 2 }+{ \left( \frac { 2 }{ z+1 } \right) }^{ 3 }+.......... \right) +\\ \frac { 5 }{ 2\left( z+1 \right) } \left( 1+\frac { 3 }{ z+1 } +{ \left( \frac { 3 }{ z+1 } \right) }^{ 2 }+{ \left( \frac { 3 }{ z+1 } \right) }^{ 3 }+....... \right) \\ f\left( z \right) =\frac { 1 }{ 2\left( z+1 \right) } \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { \left( \frac { 1 }{ z+1 } \right) }^{ n } } -\frac { 2 }{ z+1 } \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { \left( \frac { 2 }{ z+1 } \right) }^{ n } } +\frac { 5 }{ 2\left( z+1 \right) } \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { \left( \frac { 3 }{ z+1 } \right) }^{ n } } \\ =\frac { 1 }{ 2 } \left[ \sum _{ n=0 }^{ \infty }{ { \left( 1-{ 2 }^{ n+2 }+5.{ 3 }^{ n } \right) } } { \left( z+1 \right) }^{ -\left( n+1 \right) } \right] ⇒ C = 2 5 f ( z ) = 2 z 1 + z − 1 2 + 2 ( z − 2 ) 5 = − 2 [ 1 − ( z + 1 ) ] 1 + [ 2 − ( z + 1 ) ] 2 + 2 ( 3 − ( z + 1 ) ) 5 = 2 ( z + 1 ) [ 1 − z + 1 1 ] 1 − ( z + 1 ) [ 1 − z + 1 2 ] 2 + 2 ( z + 1 ) ( 1 − z + 1 3 ) 5 = 2 ( z + 1 ) 1 ( 1 − z + 1 1 ) − 1 − ( z + 1 ) 2 ( 1 − z + 1 2 ) − 1 + 2 ( z + 1 ) 5 ( 1 − z + 1 3 ) − 1 f ( z ) = 2 ( z + 1 ) 1 ( 1 + z + 1 1 + ( z + 1 1 ) 2 + ( z + 1 1 ) 3 + .......... ) − z + 1 2 ( 1 + z + 1 2 + ( z + 1 2 ) 2 + ( z + 1 2 ) 3 + .......... ) + 2 ( z + 1 ) 5 ( 1 + z + 1 3 + ( z + 1 3 ) 2 + ( z + 1 3 ) 3 + ....... ) f ( z ) = 2 ( z + 1 ) 1 ∑ n = 0 ∞ ( z + 1 1 ) n − z + 1 2 ∑ n = 0 ∞ ( z + 1 2 ) n + 2 ( z + 1 ) 5 ∑ n = 0 ∞ ( z + 1 3 ) n = 2 1 [ ∑ n = 0 ∞ ( 1 − 2 n + 2 + 5. 3 n ) ( z + 1 ) − ( n + 1 ) ] उपर्युक्त सवालों के हल द्वारा सम्मिश्र फलनों के लिए लौरां प्रमेय (Laurent theorem for complex functions) को समझा जा सकता है।
Also Read This Article:-power series expansion by Taylor theorem